Katmer Katmer Olmak Ne Demek? Duyguların, Anlamların ve Zamanın Üst Üste Bindiği Yer
Şöyle masaya yayılıp, çay bardağına buğuyu bıraktıran bir sohbet açalım istiyorum. Çünkü “katmer katmer olmak” dediğimizde, yalnızca bir deyimi değil; hayatın üst üste binen duygularını, borçlarını, sevinçlerini, utançlarını konuşuyoruz. Hani bazı günler vardır, dert de sevinç de peş peşe gelir; bir bakmışsın içindeki hisler kat kat olmuş, konuşsan derman, sustukça ağırlık… İşte tam orada başlıyor “katmer katmer olmanın” hikâyesi.
Kökenlere Yolculuk: Hamurdan Dile, Katmandan Anlama
“Katmer” dediğimiz kelime, gündelik hayatta ilk akla gelen hâliyle kat kat açılan o meşhur hamuru anımsatır: incecik açılır, yağlanır, tekrar katlanır; her kat birbirinin üstüne abanır ve sonuçta katmanlı, doyurucu bir tat çıkar. Dilimizdeki anlamı da benzer bir mantığı izler: kat fikri, yani katman ekleme, hem somut nesnelerde hem soyut duygularda aynı hareketi tarif eder. O yüzden “katmerli sevinç”, “katmerli pişmanlık” ya da “katmer katmer suçluluk” dediğimizde, aslında dilin mutfaktaki katlamayı ruh hâline tercüme edişini görürüz. Bu köprü—yemekten duygulara—Türkçenin en sevdiğim oyunlarından biri: somutla soyut birbirine yaslanır, anlam dolgunlaşır.
Günümüzdeki Yansımalar: Duygu Ekonomisi, Bilgi Tufanı ve Katmanlı Yorgunluk
Günümüzün hızında “katmer katmer olmak” yalnızca iç dünyamızda değil, çevremizde de gerçekleşiyor. Bildirimler katmerleniyor: sabah e-postalar, öğlen mesajlar, akşam sosyal medya akışı… Bilgi, katman katman üstümüze geliyor ve geriye “katmanlı yorgunluk” kalıyor. İş yerinde hedefler katmerleniyor; sorumluluklar, teslim tarihleri, toplantı notları derken zihnimiz mimarî bir yapı gibi “katmanlar”a ayrılıyor. Bu yüzden “katmanlı mimari” sadece yazılımın değil, çağdaş yaşamın da betimlemesi gibi.
Duygular cephesinde de tablo farklı değil. Bir kırgınlığa bir yanlış anlaşılma eklenince, üzerine bir de özür gecikince, ilişki “katmer katmer” geriliyor. Öte yandan mutlulukta da işler tersine katlanıyor: küçük bir jestin üstüne bir şefkat sözü, onun üstüne bir beraberlik anısı eklendikçe, sevgi katman kazanıyor. Yani deyim ne tek negatif ne tek pozitif—yoğunlaşmayı anlatıyor. Hayatın yazı-turası gibi: hangi yüzü gelirse.
Beklenmedik Alanlarda “Katmer Katmer”: Jeolojiden Yapay Zekâya
Biraz da alışılmışın dışına çıkalım. Jeolojide katmanlar (strata) yer kürenin hafızasıdır; her kat bir zaman dilimini, bir olayı, bir iklimi kaydeder. Aynı biçimde insanın iç dünyasında da “katmer katmer” birikimler, duygusal jeolojimizi oluşturur: altta çocukluk, üstte ergenlik, sonra yetişkinliğin sorumlulukları… Deprem misali sarsıntılar olduğunda, hangi katmanda boşluk bıraktıysak orası kırılır.
Yapay zekâ ve sinir ağlarında “katman” kavramı daha da doğrudan: her kat, bir öncekinin ürettiği temsili işler; basitten karmaşığa doğru bir anlam inşası olur. Gündelik hayatta “katmer katmer olmak” dediğimizde, insan zihninin de benzer şekilde çalıştığını hatırlıyoruz: önce ham duygu, sonra açıklama, ardından gerekçelendirme ve nihayet karar. Düşünmek dediğimiz şey, çoğu zaman deneyimin katman katman işlenmesidir.
Dilin İnceliği: Neden “Katmer Katmer” Güçlü Bir İfadedir?
Türkçede ikilemeler, vurguyu yükseltir. “Katmer” zaten “kat kat” demekken, onu bir daha “katmer katmer” diye tekrarlamak, yoğunluğu iki katına çıkarır. Bu tekrarda bir ritim var; ağızdan çıkarken bile çoğalmayı hissettiriyor. Bu yüzden “katmer katmer sevinç” dendi mi, tek bir sevinç değil, üst üste binen sevinç halkaları duyuyoruz. “Katmer katmer borç” ya da “katmer katmer haksızlık” dediğimizde ise, ahlâkî bir yükün çoğalmasını, vicdanın üstüne çöken yeni katları duyumsuyoruz.
Geleceğe Dair: Minimalizme Dönüş mü, Anlamın Derinleşmesi mi?
Buradan geleceğe bakınca iki eğilim görüyorum. İlki, “daha az, daha iyi” diyen minimalizm: katmanları ayıklayıp özle kalmak. Dijital detoks, sadeleşme, bilgi diyeti—hepsi bu çizgide. İkincisi ise derinleştirme: yüzeydeki veriden alt katmanlardaki nedene inmek. Veri gazeteciliği, sistem düşüncesi, travma terapileri… Hepsi, “katmer katmer” olanı çözümlemek için katmanları okumayı öğretiyor. Belki de gelecek, bu iki eğilimin dengesi olacak: gereksiz katları soyarak, gerekli olanların derinliğinde kalabilmek.
Kullanım Rehberi: Günlük Dilde “Katmer Katmer Olmak”
Arkadaş sohbetinde kulağa doğal gelen örnekler: “Bu hafta iş yükü katmer katmer oldu.” / “Sevincimiz katmer katmer arttı.” / “Hata küçük başladı ama sonuçları katmer katmer büyüdü.” Dikkat ederseniz, her cümlede bir birikme, bir yoğunlaşma var. Deyim, nicelikten çok nitelikteki artışı vurgular; sayı değil, etki büyür. O yüzden “iki kat” demek yetmediğinde, “katmer katmer” imdada yetişir; hem kulağa melodik, hem anlama derinlik katan bir ifade.
Son Cümle: Hangi Katı Çıkaracağız, Hangisini Saklayacağız?
“Katmer katmer olmak” bazen bizi ezer, bazen omuz verir. Önemli olan, hangi katı saklayıp hangisini hafifleteceğimize karar vermek. Biriktirdiğimiz iyilikleri “katmer katmer” büyütmek, yük olanları ise incelikle söküp atmak mümkün. Hayatın mutfağında hepimiz birer usta değiliz belki; ama hamuru yoğuran eller bizde. Şimdi soru şu: Hangi duyguyu, hangi düşünceyi bir kat daha büyütmek istiyoruz—ve hangisini, tam da bu akşam, inceltip hafifleteceğiz?