Merhaba arkadaşlar, şimdi bir fincan kahve alın ve biraz derin bir nefes verin — çünkü “Doğu sağ mı sol mu?” diye düşündüğümde, sadece bir tercih meselesinden ibaret olmayan; tarihî katmanları olan, günümüzle iç içe geçmiş ve geleceğe dair sinyaller veren bir konunun içine girmeye hazırız.
—
1. Konuya giriş: “Doğu” kavramının çağrışımları
Kelime olarak “Doğu” denen şey yalnızca coğrafya değil — kültür, değerler, kimlik, gelenek, bazen de ‘öteki’ olma hâli demek. Ve sorumuz: Bu “Doğu” dediklerimiz siyaseten sağ mı, yoksa sol mu? Bu soruyu sormamızın nedeni: Toplumda ‘sağ‑sol’ kavramları hâlâ güçlü ama aynı zamanda “Doğu”nun bu tanımlara nasıl dahil olduğu pek net değil. Bir mantıkla, eğer “sağ” gelenek, din, koruma, statükocu unsurlarla; “sol” değişim, eşitlik, düzenin yeniden inşasıyla tanımlanıyorsa, “Doğu”nun hangi tarafla daha çok örtüştüğünü irdelemek gerek.
—
2. Sağ ve sol kavramlarının kökenleri
“Sağ” ve “Sol” siyaset terimleri 18.–19. yüzyılda Fransa’da meclis içindeki oturma düzeninden doğmuş. ([Tübitak Ansiklopedi][1])
Genelde: “Sol” ekonomi eşitliği, devletin sosyal sorumluluğu; “Sağ” ise bireysel serbestlikler, gelenek, otoriteyle ilişkilendirilir. ([Habertürk][2])
Türkiye bağlamında: 1970’lerden itibaren “sağ‑sol” ayrımı ideolojik olarak kurumlaşmış durumda. ([insanvetoplum.org][3])
Ancak son yıllarda tartışma var: Bu kavramlar hâlâ tanımlayıcı mı, yoksa artık eskimiş mi? ([odatv.com][4])
—
3. “Doğu”nun siyaset alandaki yansımaları
Türkiye’de “Doğu” denince kimi zaman coğrafi: Doğu illeri, Doğu Anadolu bölgesi; kimi zaman kültürel‑ideolojik olarak: geleneksel, periferik, merkez‑kent dışı. Bu bağlamda soruyu şöyle çevirebiliriz: “Doğu”nun temsil ettiği değerler, sağ mı yoksa sol mu ağırlıkta?
Gelenek, din, yerel kimlik veya merkezi olmayan güçlere direnme gibi özellikler “sağ”ın kodlarıyla örtüşebilir. Öte yandan, Doğu’da ekonomik eşitsizlik, bölgesel kalkınma eksikliği, farklı etnik/kültürel kimliklerin görünürlüğü gibi sorunlar “sol”un gündemine de yakın. Yani “Doğu” doğrudan tek bir yöne işaret etmiyor, ara katmanları var.
Örneğin bir makalede şöyle deniyor: “Türkiye’de sağ‑sol ayrımını inşa eden yatay ve dikey eksenler; Doğu gibi alanlarda farklı yoğunlukta kendini gösteriyor.” ([insanvetoplum.org][3])
Bu yüzden “Doğu sağ mı sol mu?” sorusuna tek kelimeyle yanıt vermek pek olmaz — ama bu ikisi arasında nasıl dolaştığına bakabiliriz.
—
4. Doğu’nun “sağ”la olan ilişkisi
Geleneksel değerlerin güçlü olduğu, merkezi devlet anlayışının görece zayıf hissedildiği yerlerde, toplumun “korunması gereken şeyler” olarak gördükleri Doğu kültürü sağçı bir dil bulabilir.
Milliyetçilik, yerel dinî ve kültürel kimliklerin vurgulanması, “merkez” karşısında “çevre” gibi algılanan Doğu bölgesiyle ilişkilendirildiğinde bu uzanım “sağ” çizgide değerlendirilebilir.
Ayrıca ekonomide serbest piyasaya ya da girişimciliğe verilen önem, geleneksel değerlerin modernle karşılaşması gibi süreçler de “sağ”ın bazı argümanlarıyla örtüşebilir.
—
5. Doğu’nun “sol”la olan ilişkisi
Ancak Doğu bölgesinde ya da Doğu kimliği taşıyan toplumsal kesimlerde eşitsizlik, kayıplar, geri kalmışlık hissi güçlü olabiliyor. Bu da “sol”un eşitlik, sosyal adalet, yeniden yapılanma hedefleriyle doğrudan temas kuruyor.
Siyasi olarak da, “merkezi güçlere karşı kimlik talepleri”, “yerelleşme”, “görünürlük” gibi kriterler sol‑liberal ya da sol‑kimlik eksenli hareketlerle ilişkilendirilebilir.
Dolayısıyla, Doğu sadece geleneksel ya da muhafazakâr değil; aynı zamanda değişim arayan, statükoyu sorgulayan dinamikleri de barındırıyor. Bu da onu “sol”la bağ kurabilir kılıyor.
—
6. Günümüzde ve gelecekte ne oluyor?
Günümüzde, “sağ‑sol” ayrımının Türkiye bağlamında eskisi kadar net olmadığına dair görüşler çoğalıyor. ([odatv.com][5]) “Doğu” gibi bölgeler bu belirsizlik içinde yeni siyasal kimlikler alıyor: merkez dışı, kimlik odaklı, kültürel siyasetin yükselişi gibi.
Gelecekte, globalleşmenin, dijitalleşmenin ve yerel kimliklere verilen yeni değerlerin etkisiyle: Doğu kimliği ya da Doğu merkezli siyaset, yalnızca sağ‑muhafazakâr bir etiketle değil; karma‑yönelimli, hatta hibrit bir yapı olarak karşımıza çıkabilir.
Örneğin genç kuşak Doğu’da; geleneksel değerlere saygı gösterirken, sosyal medyada daha ilerici fikirleri benimsiyor olabilir. Bu da geleneksel “sağ müttefikliği”ni sorgulatabilir.
Ayrıca coğrafi olarak “Doğu”nun sınırları daraldıkça — yani şehirleşme, kentleşme, göç hareketleriyle — bu kimlik sürekli evriliyor. Dolayısıyla Doğu’nun “sağ mı sol mu?” sorusu gelecek için aslında “hangi yöne evriliyor?” sorusuna dönüşüyor.
—
7. Sonuç: Bir arkadaş sohbeti gibi düşünelim
Arkadaşlar, eğer sorarsanız bana: “Doğu sağ mı sol mu?” diye — cevabı “her ikisi de, ama tam olarak hiçbirisi değil.” Çünkü Doğu kimliği içinde sağ ve sol unsurları birlikte barındırıyor, hatta bazen bu iki yönü kendi içinde yeniden tanımlıyor. Gelenekçi tarafları ile değişim arzusunu bir arada yaşıyor. Bu yüzden siyaset haritasını Doğu açısından tek bir eksene indirgemek hem gerçekleri göz ardı eder hem de geleceğe dair potansiyelleri kaçırır.
Sonuç olarak, Doğu bu bağlamda bir yön değil — bir süreç. Bu sürecin hangi yönde ilerleyeceğini izlemek, aslında siyasetin de yönünü anlamaya çalışmakla eş. Ve unutmayın: Siyaset sadece büyük şehirlerde, parlamento koridorlarında yaşanmıyor; köyde, kasabada, ev sohbetinde, gençlik dilinde de yaşam buluyor — Doğu orada da var.
—
İsterseniz bu konu için Türkiye’den spesifik bölgeler ya da hareketlerle ilgili bir analiz hazırlayabilirim.
[1]: https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/sag_ve_sol_siyaset?utm_source=chatgpt.com “SAĞ ve SOL (Siyaset) Ansiklopediler – TÜBİTAK”
[2]: https://www.haberturk.com/tubitak-ansiklopedi/sag-ve-sol-siyaset-nedir?utm_source=chatgpt.com “Sağ Ve Sol (Siyaset) nedir? – Habertürk”
[3]: https://insanvetoplum.org/sayilar/14-1/m0722?utm_source=chatgpt.com “Türkiye’de Sağ-Sol Ayrımını İnşa Eden Yatay ve Dikey İdeolojik Eksenler …”
[4]: https://www.odatv.com/siyaset/sag-sol-tartismasi-suruyor-celiski-gorevini-tamamladi-120030984?utm_source=chatgpt.com “Sağ-sol tartışması sürüyor: \”Çelişki görevini tamamladı\””
[5]: https://www.odatv.com/siyaset/sag-sol-kavramlari-artik-siyaset-tarihcilerine-birakilmali-120033750?utm_source=chatgpt.com “Sağ-sol kavramları artık siyaset tarihçilerine bırakılmalı”